سعاد | کالج آموزش آنلاین شما چه شیوه‌ای برای تدریس ریاضی اتخاذ می‌کنید؟
درگذشته دانش‌آموزان در کلاس ریاضی یادگیرنده‌های منفعلی بودند که نقش دریافت‌کننده بی‌چون‌وچرای مفاهیم ریاضی را داشتند، اما باید قبول کنیم که امروزه چنین روش‌هایی رد شده و غیرقابل‌قبول است؛ طبیعت مجرد دانش ریاضی از یک‌سو و نیاز تکنولوژی امروز به دانشی همه‌جانبه، معلمان را برآن می‌دارد که دانش‌آموزان را به‌گونه‌ای آموزش دهند که بتوانند ریاضی را در مسائل دنیای واقعی خود بکار گیرند. در این مقاله هدف ارائه انواع روش‌های تدریس ریاضی است که معلم با توجه به محتوای درسی، فضای و جمعیت کلاس و دیگر عوامل، مناسب‌ترین روش را برای تدریس خود برگزیند. شما به‌عنوان یک معلم در کلاس درس خود از چه روش‌هایی برای تدریس ریاضی استفاده می‌کنید؟ برای تمام مباحث تنها یک شیوه آموزشی دارید، یا ترکیبی از شیوه‌های متنوع را بکار می‌برید؟ معیار شما از انتخاب شیوه تدریس موردنظرتان چیست؟
روش‌های تدریس ریاضی
روش‌های تدریس
هر یک از روانشناسان و پژوهشگران روش‌های متفاوتی برای تدریس ارائه کرده‌اند، ابتدا تمام شیوه‌های تدریس را بیان می‌کنیم و در این مقاله و مقالات دیگر راجع به بخشی از این روش‌ها صحبت خواهیم کرد.
انواع روش‌های تدریس ریاضی:
- توضیحی
- مبتنی بر پیش سازمان دهنده‌ها
- مبتنی بر تفکر انتقادی
- شناختی
- مبتنی بر بیان فکر
- مبتنی بر خلاقیت
- کشف مفاهیم
- بحث گروهی – پرسش و پاسخ
- یورش فکری- بارش مغزی
- مبتنی بر بازی
- مبتنی برهم یاری
- مبتنی بر نظریه فراشناخت
- آزمایشگاهی
- مبتنی بر کاوشگری
در انتخاب شیوه تدریس معیارهایی مطرح است، که توجه به این معیارها سطح کیفیت تدریس شما را بالا می‌برد:
- تعداد دانش‌آموزان
- مدت‌زمان در دسترس برای آموزش
- سطح آمادگی و دانشِ دانش‌آموزان
- تجهیزات آموزشی موردنیاز
- انتظار شما از میزان مشارکت دانش‌آموزان در طول دوره آموزش
روش تدریس توضیحی:
دیوید آزوبل از پیشگامان و سخنگویان روش تدریس توضیحی است. این روش به‌منظور انتقال مقدار زیادی از اطلاعات به گروه کثیری از مخاطبان در محدوده زمانی کوتاهی پدید آمده است.
روش‌های تدریس ریاضی
مرحله اول:
مثال:” آموزش خواندن و نوشتن اعداد چهاررقمی صفحه ۲۵ کلاس سوم دبستان”
امروز می‌خواهیم خواندن و نوشتن اعداد چهاررقمی را یاد بگیریم. شما در کلاس دوم با طریقه خواندن و نوشتن اعداد یک‌رقمی، دورقمی و سه‌رقمی و جایگاه آن‌ها یکان دهگان و صدگان آشنا شدید امروز می‌خواهیم اعداد چهاررقمی و جایگاه آن‌ها را به شما آموزش دهم.
مرحله دوم:
صفحه ۲۵ را بازکنید به شکل‌های کتاب به‌دقت نگاه کنید همان‌طور که می‌بینید یکان، دهگان و صدگان هر عدد در جدول مشخص‌شده است شما می‌دانید در هر دسته چند یکی، چند ده‌تایی و چند صدتایی وجود دارد حالا می‌خواهیم بدانیم در دسته هزارتایی چند تا صدتایی است؟ هزار چیست؟ یا در یک دسته هزارتایی چند تا یکی است؟
ما برای هر چیزی اسمی می‌گذاریم یعنی من می‌گویم اسم یک دسته یکی را یک می‌گذاریم اسم یک دسته ده‌تایی را ده و اسم یک دسته صدتایی را یک‌صد می‌گذاریم پس می‌توانیم اسم یک دسته هزارتایی را هزار بگذاریم.
پس اسم پنج دسته یکی می‌شود پنج. اسم دودسته ده‌تایی می‌شود بیست. اسم شش دسته صدتایی می‌شود شش‌صد. اسم هفت دسته هزارتایی می‌شود هفت هزار.
سپس با مثال‌هایی از این دسته و پرسیدن از بچه‌ها (نه به‌صورت داوطلب) توضیحات را کامل می‌کند.
مرحله ۳:
به حل تمرین‌های کتاب و تمریناتی مشابه با کتاب می‌پردازد با کمک و همیاری خود دانش‌آموزان.
مرحله ۴:
تمرینات را باید بدون کمک معلم حل کنند ویک سری تمرینات نیز برای منزل به آن‌ها داده می‌شود.
همان‌طور که در ابتدا گفته شد در روش توضیحی معلم می‌تواند حجم عظیمی از مطالب را به تعداد زیادی از دانش‌آموزان درس دهد تا علاوه بر کنترل زمان با کمترین امکانات و وسایل آموزشی تمام دانش‌آموزان را به سمت جلو پیش برد. اما باید به این نکته توجه داشت که این روش ارتباط یک‌طرفه را به همراه دارد و این عدم مشارکت دانش‌آموزان، باعث غیرفعال بودن آن‌ها می‌شود.
یلون معتقد است، پیش از آنکه معانی حفظ و ذخیره شوند باید یاد گرفته شوند. برای این کار فعال بودن ذهن الزامی است.
روش تدریس مبتنی بر پیش سازمان دهنده‌ها:
روش پیش سازمان دهنده‌ها از زمانی موردتوجه قرار گرفت که آزوبل به‌عنوان یک روان‌شناس شناخت گرا بر اهمیت آن تأکید کرد، وی این روش را در کنار روش توضیحی موردتوجه قرار می‌دهد. به گفته او با بهره‌گیری از انواع پیش سازمان دهنده‌ها یادگیری غیرفعال روش توضیحی به فعال تبدیل می‌شود، زیرا پیش سازمان دهنده‌های ارائه‌شده از سوی معلم سبب می‌شود ذهن یادگیرندگان به تکاپو وادار گردد. این کار را پیش سازمان دهنده‌ها از طریق پیوند دادن دانش قبلی یادگیرنده با مفاهیمی که باید یاد بگیرند، عملی می‌سازند.
پیش سازمان دهنده‌ها ارائه خلاصه‌ای از اطلاعات کلامی یا تصویری است که دیدی کلی از محتوای موردنظر برای یادگیری می‌دهد. پیش سازمان دهنده‌ها مفاهیم عمده‌ای هستند که به‌مثابه چتری برای یادگیری مفاهیم جدید تلقی می‌شوند. آزوبل (۱۹۶۸)
همچنین از باورهای اساسی آزوبل این است کهاگر از من بخواهند روانشناسی تربیتی را در یک جمله خلاصه کنم خواهم گفت:
- برای تدریس موفق دانش قبلی و یادگیری‌های جدید دانش‌آموزان را به یکدیگر پیوند دهید.
- از طریق سازمان‌دهی دقیق مفاهیم آموزشی و تجارب یادگیری از سوی معلم، یادگیرنده قادر خواهد بود دانش خود را به شکل معناداری درآورد.
سه هدف از کاربرد پیش سازمان دهنده‌ها:
۱.تدارک چارچوب مفهومی برای یادگیری‌های آینده .
۲.ایجاد ارتباط بین اطلاعات کنونی و اطلاعات جدید.
۳.ایجاد پلی بین ساختار شناختی قبلی و ساختار شناختی در حال شکل‌گیری.
( ساختار شناختی به مجموعه کلی دانش فرد گفته می‌شود)
این شیوه آموزشی که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا پل‌های مفهومی بین دانسته‌های فعلی و جدید خود را بسازند نوعی فعال‌سازی طرحواره تلقی می‌گردد.
پژوهش‌هایی برای اثربخشی پیش سازمان دهنده‌ها:
بر طبق این پژوهش‌ها استفاده از پیش سازمان دهنده‌ها به‌ویژه زمانی که سروکار معلم با دانش‌آموزانی است که ازنظر توانایی کلامی ضعیف هستند یا درباره موضوع درسی سابقه ذهنی کمتری دارند یادگیری را بسیار آسان می‌کند.
Ausubel , Fitzgerald 1962))
هدف آزوبل از طرح پیش سازمان دهنده‌ها، کمکی به معلمان بوده است تا اطلاعات را به نحوی معنادار و اثرگذار به دانش‌آموزان انتقال دهند.
انواع پیش سازمان دهنده‌ها:
توضیحی(Expository):
روشی است که معلم با استفاده از برقراری روابط منطقی بین مفاهیم جدید آموزشی تدریس می‌کند.
مثال:
امروز در نظر داریم مفهوم و کاربرد درصد را یاد بگیریم درصد به ما نشان می‌دهد که چه مقدار از یک شی یا یک مفهوم باقی‌مانده یا در برگرفته‌شده است .(کلی بودن این مطلب یادگیرندگان را آماده می‌کند تا در طی درس روابط بین شی و مفهوم را دریابند).
مقایسه‌ای(Comparative):
روشی است که معلم با برقراری ارتباط بین مفاهیم جدید بادانش موجود یا پیشین دانش‌آموزان، تدریس می‌کند.
مثال: (برای مفهوم درصد)
من امروز برای رسیدن به مدرسه بخشی از راه را با ماشین آمدم سپس مسافتی را هم پیاده آمدم. حال باید ببینیم چند درصد از مسافت ۲۵ کیلومتری را با ماشین و چند درصد را پیاده آمدم؟
روش تدریس مبتنی بر تفکر انتقادی:
ریشه واژه “انتقادی” (critical) به واژه یونانی (krites) می‌رسد به معنای جداسازی و داوری .
امر انتقادی(critical) با به‌نقد کشیدن (criticize) ارتباط دارد که به معنی سؤال پرسیدن و ارزشیابی کردن است. از راه پرسشگری و تحلیل و با ارزشیابی و معنا دادن به اطلاعات به بررسی سطح و فرایند تفکر خود و دیگران می‌پردازیم.
تفکر انتقادی، اندیشیدن درباره شیوه فکر کردن خودمان است تا بتوانیم در موقعیت‌های خاص برای دستیابی به اهداف تصمیم‌گیری و حل مسائل به‌صورت مؤثری بیندیشیم.
کینگ(۱۹۹۵) مهم‌ترین خصوصیت تفکر انتقادی را درست سؤال کردن می‌داند. افرادی که درست فکر می‌کنند، آن‌هایی هستند که راه درست سؤال کردن را می‌دانند. چگونه سؤال کردن نشان‌دهنده‌ی پردازش درست اطلاعات در ذهن است.
با پژوهشی در پیشینه آموزشگاه‌ها درمی‌یابیم که در آکادمی افلاطون قرن چهارم پیش از میلاد به تفکر انتقادی توجه زیادی می‌کردند.
به‌عنوان‌مثال در نظام دانشگاهی کالیفرنیا دانشجویان وظیفه‌دارند پیش از فارغ‌التحصیلی درسی درباره تفکر انتقادی بگذرانند.
(فرانکلین)
فضای آموزشی در پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی نقش بسیار ارزنده‌ای دارد:
سازمان‌دهی و آرایش کلاس درس به‌منظور ایجاد فضایی برای تعادل بسیار دشوار ما مفید و مؤثر است. رعایت نکات ذیل سازمان‌دهی چنین فضایی را تسهیل می‌کند.
آغاز کردن هر جلسه درس با طرح یک سؤال یا مجادله:
معلم باید بپذیرد صرف چند دقیقه وقت در شروع کلاس درس نظم‌بخشی و جلب‌توجه دانش آموزان نسبت به موضوع بسیار حیاتی و مهم است.
روش‌های تدریس ریاضی
استفاده از سکوت برای تشویق دانش آموزان به تعمق:
تفکر تا حدی مستلزم سکوت، تعمق و رشد نهفته است. دانش‌آموزان برای سازمان‌دهی و مرتبط ساختن اطلاعات، مفاهیم و روش‌های جدید ارائه‌شده،به زمان نیاز دارند. بهترین و مفیدترین زمان، زمان سکوت است.
معلم می‌تواند هنگام پاسخ به سؤالات دانش آموزان با تعمق و تفکر صامت خود، الگویی برای این کار باشد و به‌جای ارائه پاسخ فوری، اندکی سکوت کرده، بیندیشد و سپس جواب دهد و با این عمل به آنان بفهماند برای پاسخ دادن به پرسش‌هایی که نیازمند قضاوت و تعمق است به زمان نیاز دارند.
طراحی فضای کلاس درس به صورتی که باعث کنش متقابل شود.فضای کلاس درس باید طوری طراحی شود که تبادل اندیشه را تسهیل کند.قرار دادن صندلی‌ها و میزها در صف مستقیم و پشت سرهم،تبادل اندیشه و تفکر جمعی دانش آموزان را غیرممکن می‌سازد.در کلاسهای کوچک و کم‌جمعیت می‌توان میزها و صندلی‌ها را به‌صورت نیم‌دایره،دایره،چهارگوش یا به شکل U مرتب کرد.
راهبردهای آموزشی برای تقویت تفکر انتقادی در کلاس:
اگر معلمان بخواهند زمینه پرورش تفکر انتقادی را در فرایند تدریس فراهم سازند باید محتوای آموزشی خود را کاهش دهند. آنان باید درس خود را با توجه به مفاهیم و مسائل و پرسش‌های تحلیلی مهم تنظیم کنند. فعالیت‌های آموزشی به‌اندازه محتوا در رشد و پرورش مهارت‌های فکری مؤثر است.
معلم باید از طریق تشویق به بحث و پرسش و با استفاده از دیگر روش‌های مناسب برای تبادل اندیشه در کلاس درس، بین سخنرانی خود و کنش متقابل دانش آموزان تعادل ایجاد کند.
بهتر است معلم‌ها بجای اینکه درس را با پرسش به پایان برسانند، جلسات آموزشی را با یک پرسش، هرچند کوتاه، برای بحث در مورد آن آغاز کنند. آغاز جلسات با طرح سؤال، فضای از پیش‌بینی، تحقیق و تفکر را به وجود می‌آورد. پرسش‌هایی که مشکلات را مطرح می‌کند و دانش‌آموزان را به تنظیم قضاوت‌های خود تشویق می‌نماید در کلاس درس موجب تعادل می‌شود، منظور از ایجاد تعادل یعنی شرایطی که دانش‌آموزان بتوانند فرایندهای فکری خود را تعویض، اصلاح یا بازسازی کنند.
منابع :
- راهنمای روش‌های نوین تدریس دکتر محرم آقازاده چاپ سوم بخش دوم روش‌های تدریس.
- الگوهای تدریس ۲۰۰۰ ( Models of Teaching 6th ed)نوشته: (Joyce Bruce R .Weil Marsha. Emily Calhoun) ترجمه دکتر محمدرضا بهرنگی چاپ پنجم ۱۳۸۳
- روانشناسی برای معلمان (Psychology for teaching:abear always usually 7th ed.)نوشتهLefrancois G uy R)) ترجمه هادی فرجامی چاپ اول ۱۳۸۰
- آموزش تفکر انتقادی (Meyers,Chet)ترجمه خدایار ابیلی چاپ چهارم ۱۳۸۳
