روش‌های تدریس ریاضی

شما چه شیوه‌ای برای تدریس ریاضی اتخاذ می‌کنید؟

درگذشته دانش‌آموزان در کلاس ریاضی یادگیرنده‌های منفعلی بودند که نقش دریافت‌کننده بی‌چون‌وچرای مفاهیم ریاضی را داشتند، اما باید قبول کنیم که امروزه چنین روش‌هایی رد شده و غیرقابل‌قبول است؛ طبیعت مجرد دانش ریاضی از یک‌سو و نیاز تکنولوژی امروز به دانشی همه‌جانبه، معلمان را برآن می‌دارد که دانش‌آموزان را به‌گونه‌ای آموزش دهند که بتوانند ریاضی را در مسائل دنیای واقعی خود بکار گیرند. در این مقاله هدف ارائه انواع روش‌های تدریس ریاضی است که معلم با توجه به محتوای درسی، فضای و جمعیت کلاس و دیگر عوامل، مناسب‌ترین روش را برای تدریس خود برگزیند. شما به‌عنوان یک معلم در کلاس درس خود از چه روش‌هایی برای تدریس ریاضی استفاده می‌کنید؟ برای تمام مباحث تنها یک شیوه آموزشی دارید، یا ترکیبی از شیوه‌های متنوع را بکار می‌برید؟ معیار شما از انتخاب شیوه تدریس موردنظرتان چیست؟

روش‌های تدریس ریاضی

روش‌های تدریس

هر یک از روانشناسان و پژوهشگران روش‌های متفاوتی برای تدریس ارائه کرده‌اند، ابتدا تمام شیوه‌های تدریس را بیان می‌کنیم و در این مقاله و مقالات دیگر راجع به بخشی از این روش‌ها صحبت خواهیم کرد.

انواع روش‌های تدریس ریاضی:

1. توضيحی
2. مبتنی بر پيش سازمان دهنده‌ها
3. مبتنی بر تفكر انتقادی
4. شناختی
5. مبتنی بر بيان فكر
6. مبتنی بر خلاقيت
7. كشف مفاهيم
8. بحث گروهی – پرسش و پاسخ
9. يورش فكری- بارش مغزی
10. مبتنی بر بازی
11. مبتنی برهم یاری
12. مبتنی بر نظريه فراشناخت
13. آزمايشگاهی
14. مبتنی بر كاوشگری

در انتخاب شیوه تدریس معیارهایی مطرح است، که توجه به این معیارها سطح کیفیت تدریس شما را بالا می‌برد:

• تعداد دانش‌آموزان
• مدت‌زمان در دسترس برای آموزش
• سطح آمادگی و دانشِ دانش‌آموزان
• تجهیزات آموزشی موردنیاز
• انتظار شما از میزان مشارکت دانش‌آموزان در طول دوره آموزش

روش تدريس توضيحی:

ديويد آزوبل از پيشگامان و سخنگويان روش تدريس توضيحی است. اين روش به‌منظور انتقال مقدار زيادی از اطلاعات به گروه كثيری از مخاطبان در محدوده زمانی كوتاهی پديد آمده است.

روش‌های تدریس ریاضی

مرحله اول:    

   مثال:” آموزش خواندن و نوشتن اعداد چهاررقمی صفحه 25 كلاس سوم دبستان”

امروز می‌خواهيم خواندن و نوشتن اعداد چهاررقمی را ياد بگيريم. شما در كلاس دوم با طريقه خواندن و نوشتن اعداد یک‌رقمی، دورقمی و سه‌رقمی  و جایگاه آن‌ها يكان دهگان و صدگان آشنا شديد امروز می‌خواهيم اعداد چهاررقمی و جايگاه آن‌ها را به شما آموزش دهم.

مرحله دوم:

صفحه 25 را بازکنید به شكل‌های كتاب به‌دقت نگاه كنيد همان‌طور كه می‌بينيد يكان، دهگان و صدگان هر عدد در جدول مشخص‌شده است شما می‌دانيد در هر دسته چند يكی، چند ده‌تایی و چند صدتايی وجود دارد حالا می‌خواهيم بدانيم در دسته هزارتایی چند تا صدتايی است؟ هزار چيست؟ يا در يك دسته هزارتایی چند تا يكی است؟

ما برای هر چيزی اسمی می‌گذاريم يعنی من می‌گويم اسم  يك دسته يكی را يك می‌گذاريم اسم يك دسته ده‌تایی را ده و اسم يك دسته صدتايی را یک‌صد می‌گذاريم پس می‌توانيم اسم يك دسته هزارتایی را هزار بگذاريم.

پس اسم پنج دسته يكی می‌شود پنج. اسم دودسته ده‌تایی می‌شود بيست. اسم شش دسته صدتایی می‌شود شش‌صد. اسم هفت دسته هزارتايی می‌شود هفت هزار.

سپس با مثال‌هايی از اين دسته و پرسيدن از بچه‌ها (نه به‌صورت داوطلب) توضيحات را كامل می‌كند.

مرحله 3:

به حل تمرين‌های كتاب و تمريناتی مشابه با كتاب می‌پردازد با كمک و همياری خود دانش‌آموزان.

مرحله 4:

تمرينات را بايد بدون كمک معلم حل كنند ويک سری تمرينات نيز برای منزل به آن‌ها داده می‌شود.

همان‌طور که در ابتدا گفته شد در روش توضیحی معلم می‌تواند حجم عظیمی از مطالب را به تعداد زیادی از دانش‌آموزان درس ‌دهد تا علاوه بر کنترل زمان با کمترین امکانات و وسایل آموزشی تمام دانش‌آموزان را به سمت جلو پیش برد. اما باید به این نکته توجه داشت که این روش ارتباط یک‌طرفه را به همراه دارد و این عدم مشارکت دانش‌آموزان، باعث غیرفعال بودن آن‌ها می‌شود.

یلون معتقد است، پيش از آنكه معانی حفظ و ذخیره شوند بايد یاد گرفته شوند. برای اين كار فعال بودن ذهن الزامی است.

روش تدريس مبتنی بر پیش سازمان دهنده‌ها:

روش پيش سازمان دهنده‌ها از زمانی موردتوجه قرار گرفت كه آزوبل به‌عنوان يك روان‌شناس شناخت گرا بر اهميت آن تأكيد كرد، وی اين روش را در كنار روش توضيحی موردتوجه قرار می‌دهد. به گفته او با بهره‌گيری از انواع پیش سازمان‌ دهنده‌ها يادگيری غیرفعال روش توضیحی به فعال تبديل می‌شود، زيرا پیش سازمان دهنده‌های ارائه‌شده از سوی معلم سبب می‌شود ذهن يادگيرندگان به تكاپو وادار گردد. اين كار را پیش سازمان دهنده‌ها از طريق پيوند دادن دانش قبلی يادگيرنده با مفاهیمی كه بايد یاد بگیرند، عملی می‌سازند.

پیش سازمان دهنده‌ها ارائه خلاصه‌ای از اطلاعات كلامی يا تصويری است كه ديدی كلی از محتوای موردنظر برای يادگيری می‌دهد. پیش سازمان دهنده‌ها مفاهيم عمده‌ای هستند كه به‌مثابه چتری برای يادگيری مفاهيم جديد تلقی می‌شوند. آزوبل (1968)

همچنين از باورهای اساسی آزوبل اين است كهاگر از من بخواهند روانشناسی تربيتی را در يک جمله خلاصه كنم خواهم گفت:

• برای تدريس موفق دانش قبلی و يادگيری‌های جديد دانش‌آموزان را به يكديگر پيوند دهيد.
• از طريق سازمان‌دهی دقيق مفاهیم آموزشی و تجارب يادگيری از سوی معلم، يادگيرنده قادر خواهد بود دانش خود را به شكل معناداری درآورد.

سه هدف از كاربرد پيش سازمان دهنده‌ها:

1.تدارک چارچوب مفهومی برای يادگيری‌های آينده .

2.ايجاد ارتباط بين اطلاعات كنونی و اطلاعات جديد.

3.ايجاد پلی بين ساختار شناختی قبلی و ساختار شناختی در حال شکل‌گیری.

( ساختار شناختی به مجموعه کلی دانش فرد گفته می‌شود)

این شیوه آموزشی که به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا پل‌های مفهومی بین دانسته‌های فعلی و جدید خود را بسازند نوعی فعال‌سازی طرحواره تلقی می‌گردد.

پژوهش‌هایی برای اثربخشی پيش سازمان دهنده‌ها:

بر طبق اين پژوهش‌ها استفاده از پيش سازمان دهنده‌ها به‌ویژه زمانی كه سروكار معلم با دانش‌آموزانی است كه ازنظر توانايی كلامی ضعيف هستند يا درباره موضوع درسی سابقه ذهنی كمتری دارند يادگيری را بسيار آسان می‌كند.

Ausubel , Fitzgerald 1962))

هدف آزوبل از طرح پيش سازمان دهنده‌ها، كمکی به معلمان بوده است تا اطلاعات را به نحوی معنادار و اثرگذار به دانش‌آموزان انتقال دهند.

انواع پيش سازمان دهنده‌ها:

توضيحی(Expository):

روشی است که معلم با استفاده از برقراری روابط منطقی بين مفاهیم جدید آموزشی تدریس می‌کند.

مثال:

امروز در نظر داريم مفهوم و كاربرد درصد را ياد بگيريم درصد به ما نشان می‌دهد كه چه مقدار از يك شی يا يك مفهوم باقی‌مانده يا در برگرفته‌شده است .(كلی بودن اين مطلب یادگیرندگان را آماده می‌كند تا در طی درس روابط بين شی و مفهوم را دریابند).

مقايسه‌ای(Comparative):

روشی است که معلم با برقراری ارتباط بين مفاهیم جديد بادانش موجود يا پيشين دانش‌آموزان، تدریس می‌کند.

مثال: (برای مفهوم درصد)

من امروز برای رسيدن به مدرسه بخشی از راه را با ماشين آمدم سپس مسافتی را هم پياده آمدم. حال بايد ببينيم چند درصد از مسافت 25 كيلومتری را با ماشين و چند درصد را پياده آمدم؟

روش تدريس مبتنی بر تفكر انتقادی:

ريشه واژه “انتقادی” (critical) به واژه يونانی (krites) می‌رسد به معنای جداسازی و داوری .

امر انتقادی(critical) با به‌نقد كشيدن (criticize) ارتباط دارد كه به معنی سؤال پرسيدن و ارزشيابی كردن است. از راه پرسشگری و تحليل و با ارزشيابی و معنا دادن به اطلاعات به بررسی سطح و فرايند تفكر خود و ديگران می‌پردازيم.

تفكر انتقادی، انديشيدن درباره شيوه فكر كردن خودمان است تا بتوانیم در موقعيت‌های خاص برای دستيابی به اهداف تصميم‌گيری و حل مسائل به‌صورت مؤثری بينديشيم.

کینگ(1995) مهم‌ترین خصوصیت تفکر انتقادی را درست سؤال کردن می‌داند. افرادی که درست فکر می‌کنند، آن‌هایی هستند که راه درست سؤال کردن را می‌دانند. چگونه سؤال کردن نشان‌دهنده‌ی پردازش درست اطلاعات در ذهن است.

با پژوهشی در پيشينه آموزشگاه‌ها درمی‌يابيم كه در آكادمی افلاطون قرن چهارم پيش از ميلاد به تفكر انتقادی توجه زيادی ‌می‌کردند.

به‌عنوان‌مثال در نظام دانشگاهی كاليفرنيا دانشجويان وظیفه‌دارند پيش از فارغ‌التحصیلی درسی درباره تفكر انتقادی بگذرانند.

(فرانكلين)

فضای آموزشی در پرورش مهارت‌های تفکر انتقادی نقش بسیار ارزنده‌ای دارد:

سازمان‌دهی و آرایش کلاس درس به‌منظور ایجاد فضایی برای تعادل بسیار دشوار ما مفید و مؤثر است. رعایت نکات ذیل سازمان‌دهی چنین فضایی را تسهیل می‌کند.

آغاز کردن هر جلسه درس با طرح یک سؤال یا مجادله:

معلم باید بپذیرد صرف چند دقیقه وقت در شروع کلاس درس نظم‌بخشی و جلب‌توجه دانش آموزان نسبت به موضوع بسیار حیاتی و مهم است.

روش‌های تدریس ریاضی

استفاده از سکوت برای تشویق دانش آموزان به تعمق:

تفکر تا حدی مستلزم سکوت، تعمق و رشد نهفته است. دانش‌آموزان برای سازمان‌دهی و مرتبط ساختن اطلاعات، مفاهیم و روش‌های جدید ارائه‌شده،به زمان نیاز دارند. بهترین و مفیدترین زمان، زمان سکوت است.

معلم می‌تواند هنگام پاسخ به سؤالات دانش آموزان با تعمق و تفکر صامت خود، الگویی برای این کار باشد و به‌جای ارائه پاسخ فوری، اندکی سکوت کرده، بیندیشد و سپس جواب دهد و با این عمل به آنان بفهماند برای پاسخ دادن به پرسش‌هایی که نیازمند قضاوت و تعمق است به زمان نیاز دارند.

طراحی فضای کلاس درس به صورتی که باعث کنش متقابل شود.فضای کلاس درس باید طوری طراحی شود که تبادل اندیشه را تسهیل کند.قرار دادن صندلی‌ها و میزها در صف مستقیم و پشت سرهم،تبادل اندیشه و تفکر جمعی دانش آموزان را غیرممکن می‌سازد.در کلاسهای کوچک و کم‌جمعیت می‌توان میزها و صندلی‌ها را به‌صورت نیم‌دایره،دایره،چهارگوش یا به شکل U مرتب کرد.

راهبردهای آموزشی برای تقویت تفکر انتقادی در کلاس:

اگر معلمان بخواهند زمینه پرورش تفکر انتقادی را در فرایند تدریس فراهم سازند باید محتوای آموزشی خود را کاهش دهند. آنان باید درس خود را با توجه به مفاهیم و مسائل و پرسش‌های تحلیلی مهم تنظیم کنند. فعالیت‌های آموزشی به‌اندازه محتوا در رشد و پرورش مهارت‌های فکری مؤثر است.

معلم باید از طریق تشویق به بحث و پرسش و با استفاده از دیگر روش‌های مناسب برای تبادل اندیشه در کلاس درس، بین سخنرانی خود و کنش متقابل دانش آموزان تعادل ایجاد کند.

بهتر است معلم‌ها بجای اینکه درس را با پرسش به پایان برسانند، جلسات آموزشی را با یک پرسش، هرچند کوتاه، برای بحث در مورد آن آغاز کنند. آغاز جلسات با طرح سؤال، فضای از پیش‌بینی، تحقیق و تفکر را به وجود می‌آورد. پرسش‌هایی که مشکلات را مطرح می‌کند و دانش‌آموزان را به تنظیم قضاوت‌های خود تشویق می‌نماید در کلاس درس موجب تعادل می‌شود، منظور از ایجاد تعادل یعنی شرایطی که دانش‌آموزان بتوانند فرایندهای فکری خود را تعویض، اصلاح یا بازسازی کنند.

منابع :

1. راهنمای روش‌های نوين تدريس دكتر محرم آقازاده چاپ سوم بخش دوم  روش‌های تدريس.
2. الگوهای تدريس 2000 ( Models of Teaching 6^th  ed)نوشته: (Joyce  Bruce R .Weil  Marsha. Emily Calhoun) ترجمه دكتر محمدرضا بهرنگی چاپ پنجم 1383

3. روانشناسی برای معلمان (Psychology for teaching:abear always usually 7^th ed.)نوشتهLefrancois G uy R)) ترجمه هادی فرجامی   چاپ اول 1380
4. آموزش تفكر انتقادی (Meyers,Chet)ترجمه خدايار ابيلي چاپ چهارم 1383