با پرورش خلاقیت در دانش‌آموزان آینده شغلی و تحصیلی آنها را می‌سازم

 پرورش ایده‌پردازی و خلاقیت در دانش‌آموزان

لئوناردو داوینچی در یکی از لیست کارهای خود، در کنار نقشه کشیدن، طراحی دقیق ماشین‌های و طراحی دوخت لباس، نوشت: «زبان یک دارکوب را شرح دهید». داوینچی بیش از 7000 صفحه دفترچه یادداشت را با سؤال‌ها، نوشته‌های خط‌خطی، مشاهدات، طرح‌ها و محاسبات پر کرد. او هرروز خلاقیت را به‌عنوان یک عادت و مهارت پرورش می‌داد و به آن می‌پرداخت. کار خلاقانه در داوینچی طوری بود که چندین رشته را از علم به هنر و مهندسی تغییر داد.

من به شما پیشنهاد می‌کنم که دفترچه یادداشت داوینچی را در کلاس خود به دانش‌آموزان معرفی کنید؛ این یک ایده ساده دارد: دانش آموزان دفترچه یادداشت‌ها را نگه می‌دارند، مستقل از هر موضوع تحصیلی و علمی، جایی که می‌توانند تمرینات خلاقانه را امتحان کرده و احساسات شخصی را کشف کنند.

«یک چالش 100 سؤالی» انجام دهید، از دانش‌آموزان بخواهید هر هفته پیرامون تمام مطالب کلاسی و هر آنچه در اطراف برای آن‌ها ایجاد کنجکاوی و سؤال‌برانگیز هست را بنویسند.

دفترچه یادداشت‌های داوینچی فقط برای دانش‌آموزان نیست. ما معلمان هم می‌توانیم آن‌ها را استفاده کنیم تا بدین طریق با دانش‌آموزان خود به یک آشفتگی خلاق بپیوندیم و کنجکاوی‌ها و احساسات خودمان را ثبت کنیم. یقیناً این دفترچه یادداشت‌ها ما را به‌عنوان معلم به‌خصوص در روزهای چالش‌برانگیز، مشغول‌تر خواهد کرد.

به‌هیچ‌وجه نمی‌توان با اطمینان گفت که تأثیر این دفترچه یادداشت‌ها چه خواهد بود. اما نگرش خلاق داوینچی در کلاس ما، در دانش‌آموزان ما و در ما به‌عنوان معلمان شروع خواهد شد.

باوجود فعالیت‌های خلاقانه پرمعنی که در خارج از مدرسه در جریان است، اما در واقعیت، اکثر مدارس در حال حاضر «شکاف خلاقیت» را تجربه می‌کنند.

روانشناسان بی‌شماری معتقدند که خلاقیت فقط یک غنی‌سازی یا افزودنی در کلاس نیست: این مجموعه‌ای از مهارت‌های روان‌شناختی قابل‌تعریف و قابل‌اندازه‌گیری است که باعث تقویت یادگیری می‌شود و در نیروی کار قرن بیست و یکم ضروری خواهد بود.

خلاقیت چیست؟

می‌توان خلاقیت را این‌گونه تعریف کرد: تولید محصولی جدید که در یک زمینه خاص هم بدیع و هم مناسب است. (یک محصول می‌تواند یک ایده، یک اثر هنری، یک اختراع یا یک تکلیف در کلاس شما باشد.)

در عوض، بسیاری از متخصصان، خلاقیت را مجموعه‌ای از مهارت‌ها و نگرش‌ها می‌دانند که هر کسی قادر به انجام آن است: تحمل ابهام، تعریف مجدد مسائل قدیمی، یافتن مشکلات جدید برای حل مسئله، ریسک‌پذیری معقول و پیروی از اشتیاق درونی.

برخی محققان بین چندین مرحله از خلاقیت تمایز قائل هستند. بیشتر افراد با خلاقیت “Big-C” آشنا هستند: ایده‌های نادر افراد خارق‌العاده، مانند اثر مونالیزا لئوناردو داوینچی، یا نظریه‌های الگوی تغییر (پارادایم) اینشتین در فیزیک نظری نمونه‌ای از این نوع خلاقیت است. اما اشکال روزمره خلاقیت نیز وجود دارد: خلاقیت “Mini-c”، هنگامی‌که فرد چیز جدیدی یاد می‌گیرد و درکشان از جهان تغییر می‌کند و خلاقیت “Little-c”، هنگامی‌که زندگی فرد با افکار و اعمال خلاقانه روزمره درگیر می‌شود.

چند ذهنیت اشتباه درباره خلاقیت که باید رفع شود:

1. خلاقیت فقط برای هنرمندان، نویسندگان و نقاشان است درحالی‌که این یک نگرش و روش حل مسئله است که در همه حوزه‌ها، از مهندسی، زیست‌شناسی تا تجارت استفاده می‌شود.
2. خلاقیت یک ویژگی ثابت که تنها برخی افراد از آن برخوردار هستند.
3. خلاقیت همان ضریب هوشی است.حتی دانش‌آموزانی که ازنظر فکری «تیزهوش» نیستند می‌توانند بسیار خلاق باشند.
4. خلاقیت فراتر از اندازه‌گیری است. اما باید بدانید که روش‌های زیادی برای ارزیابی (و بهبود) خلاقیت وجود دارد.

اهمیت خلاقیت در آموزش

بسیاری از کارشناسان در روانشناسی و آموزش معتقدند که مهارت‌های خلاقیت، مهارت‌های روان‌شناختی لازم برای موفقیت در مدرسه و در نیروی کار آینده است. به همین ترتیب، مدارس وظیفه دارند آن‌ها را آموزش دهند و برای آن‌ها ارزش قائل شوند.

در یک نظرسنجی در سال 2010، مشخص شد که بیش از 1500 مدیر، عامل خلاقیت را به‌عنوان مهم‌ترین مهارت کسب‌وکار در دنیای مدرن ارزیابی می‌کنند. در اقتصاد دانش‌بنیان که کارها با استفاده از ماشین‌ها امکان‌پذیر است و تقریباً تمام اطلاعات با یک کلیک در دسترس است، دانش‌آموزان باید برای یادگیری مستقل آماده باشند و دائماً در محیط کار سازگاری، نوآوری داشته و مسائل را خلاقانه حل کنند.

خلاقیت همچنین با افزایش انگیزه ، درک عمیق و افزایش نشاط به‌طور مستقیم یادگیری را تقویت می‌کند. انگیزه ذاتی برای فرایند خلاقیت ضروری است و دانش‌آموزانی که به دنبال اهداف  معنادارند بر آن متکی هستند.

«خلق کردن» در صدر طبقه‌بندی بلوم است زیرا: با توجه به الگوهای گسترده‌تر و پیوند مطالب در رشته‌های تحصیلی، تفکر خلاق می‌تواند یادگیری عمیق‌تر بین برنامه‌های درسی را تسهیل کند.

همان‌طور که آلن جردن استارکو در کتاب خلاقیت در کلاس خاطر نشان می‌کند، استراتژی‌هایی که خلاقیت را پشتیبانی می‌کند – حل مسائل، کشف گزینه‌های متعدد و بررسی یادگیری – همچنین از درک عمیق پشتیبانی می‌کند.

رابرت استرنبرگ اظهار داشت كه خلاقیت می‌تواند موفقیت دانشگاه را بالاتر ازآنچه از نمرات آزمون استاندارد می‌گیریم پیش‌بینی كند: در یك مطالعه بر اساس آزمونی که از دانش‌آموزان گرفته شد نشان داد که نمرات بالاتر با خلاقیت بالاتر همبستگی دارد. فراتر از پیشرفت تحصیلی، خلاقیت می‌تواند یادگیری را جذاب‌تر کند – که منجر به نشاط و درگیرشدن احساسات مثبت در دانش آموزان می‌شود.

خلاقیت دانش‌آموزان خود را در کلاس پرورش دهید

خلاقیت نیاز به محیطی ایمن دارد که در آن بازی، استقلال و ریسک‌پذیری انجام شود. به‌عنوان معلم، ایجاد این نوع کلاس پشتیبان بر عهده ماست. در اینجا چند پیشنهاد از روانشناسان و معلمان برای چگونگی رشد و پرورش خلاقیت دانش‌آموزانتان آورده شده است:

• یک محیط دلسوز و پذیرا ایجاد کنید.برای داشتن کلاسی خلاق باید حواشی را کنار بگذارید، دانش‌آموزان باید اعتماد کنند که می‌توانند در مقابل شما اشتباه کنند.

• برای ایده‌های دانش‌آموزان آماده باشید.گفتگوهای غیرارادی و فی‌البداعه زیادی با دانش‌آموزان خود داشته باشید. موضوعات مورد علاقه دانش‌آموزان را کشف و رویکرد خود را در قالب آن علائق پیش برید.

• استقلال را تشویق کنید.به خودتان اجازه ندهید که داور کارهای «خوب» باشید. در عوض، بازخورد بدهید که خودارزیابی و استقلال را در دانش‌آموزان تشویق می‌کند.

• تکالیف را با واژه‌هایی بیان کنید که تفکر خلاق را ترویج نماید.سعی کنید کلماتی مانند «خلق کنید»، «طراحی»، «اختراع»، «تصور کنید»، «فرض کنید» را به تکالیف خود اضافه کنید. افزودن دستورالعمل‌هایی از قبیل «راه‌حل‌های ممکن تا حد امکان» یا «خلاق باشید!» می‌تواند عملکرد خلاقیت را افزایش دهد.

• به دانش‌آموزان در مورد خلاقیت‌شان بازخورد مستقیم دهید.بسیاری از دانش‌آموزان پی به خلاق بودن خود نمی‌برند، یا ممکن است بازخوردی دریافت کنند تا به کمک آن خلاقیت را در وجود خود نهادینه کنند. ایده «ارزیابی خلاق» را در کنار ارزیابی‌های سنتی به‌ویژه در درس ریاضیات جستجو کنید. وقتی چیزی را ارزیابی می‌کنیم، برای آن ارزش قائل هستیم! ایجاد یک خودپنداری که شامل خلاقیت است.

• به دانش‌آموزان کمک کنید تا بدانند چه زمانی خلاقیت مناسب است. به آن‌ها کمک کنید تا بخش‌هایی را که در آن خلاقیت کم‌وبیش مفید است را ببینند.

• تا حد امکاندر زمینه‌های متنوع از استراتژی‌ها، مدل‌ها و روش‌های آموزشی خلاق استفاده کنید. خلاقیت را برای دانش‌آموزان به روشی که صحبت می‌کنید و نحوه عملکرد خودتان مدل‌سازی کنید.                                                                           به‌عنوان‌مثال، می‌توانید بگویید: «من برای ارائه این درس، روی 3 روش فکر کرده‌ام. من می‌خواهم روش 1 و 2 را به شما نشان دهم، سپس شما روش سوم را پیدا کنید،» یا یک پروژه شخصی را که در آن کار کرده‌اید به آن‌ها نشان دهید.

• ایده‌های خلاقانه در «بدرفتاری» را ثبت کنید. گاهی اوقات بعضی از رفتارها در دانش‌آموزان باوجوداینکه آزاردهنده است ولی آنها در بطن این بدرفتاری خود ناخودآگاه نوعی خلاقیت استفاده می‌کنند، این خلاقیت را در لیست خلاقانه خود جای دهید و بعداً در جریان کار خود آن را بکار گیرید.

• از انگیزه ذاتی دانش‌آموزان خود محافظت و پشتیبانی کنید.انگیزه ذاتی باعث خلاقیت می‌شود. مطالعات متعددی نشان داده‌اند كه اتكا بیش‌ازحد به پاداش‌ها و مشوق‌های موجود (عامل انگیزه بیرونی) در كلاس می‌تواند انگیزه ذاتی را برای انجام یك كار تضعیف كند؛ درواقع نتیجه این مطالعات نشان می‌دهد که نباید برای ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان بی‌علاقه، دانش‌آموزان علاقه‌مند را قربانی کرد. برای جلوگیری از این امر، بث هنسی استاد روانشناسی در کالج ولزلی، پیشنهاد می‌کند كه معلمان سعی كنند مسابقات و مقایسه دانش‌آموزان با یکدیگر را محدود كنند و به‌جای آن بر بهبود عملکرد خودشان تمرکز کنند. در هنگام کار دانش‌آموزان کمتر بر آن‌ها نظارت کنید و فرصتی را برای آن‌ها فراهم کنید تا در صورت امکان بتوانند اشتیاق خود را پیگیری کنند.

• دانش‌آموزان را روشن کنید که خلاقیت به تلاش نیاز دارد.فرایند خلاق امر ساده‌ای نیست که بتوان راحت به دست آورد. به دانش‌آموزان بگویید كه افراد واقعاً خلاق باید برای تصویرسازی موضوعات تلاش كنند و هنگام كار روی یك پروژه مجدداً تصور كنند.

• در مورد اسطوره‌های خلاقیت و کلیشه‌ها با دانش‌آموزان خود به‌صراحت صحبت کنید.به آن‌ها کمک کنید تا درک کنند خلاقیت چیست و چگونه می‌توان آن را در دنیای اطرافشان تشخیص داد.

آیا می‌دانید تمرین خلاقانه ایده‌آل شما چیست؟

ما اغلب فرایند خلاقیت را به دانش‌آموزان خود آموزش می‌دهیم. آن‌ها یاد می‌گیرند که کارهایی مانند مشاهده کردن، سؤال پرسیدن، جمع‌آوری الهام‌بخش، کشف، خلق کردن، تفکر و پافشاری را انجام دهند. این مهارت‌های اساسی برای تمرین است زیرا یاد می‌گیرند مانند دانشمندان فکر کنند و رفتار کنند.

اما می‌خواهیم یک قدم فراتر برویم و به دانش‌آموزان کمک کنیم تا بتوانند بین ویژگی‌های شخصیتی خود و فرایندهای خلاقانه‌شان فکر کرده و ارتباط برقرار کنند.

10 سؤال از دانش‌آموزان برای کشف خودشان

از دانش‌آموزان بخواهید که با پاسخ به سؤالات زیر روی عملکرد و ترجیحات خود تأمل کنند

• چه ساعتی از روز بیشترین انرژی را دارید؟
• چه زمانی خلاقیت بیشتری در خود احساس می‌کنید؟
• چه نوع محیطی را برای تفکر ترجیح می‌دهید؟ روی اندازه، رنگ، صدا و حتی بو محیط موردنظر خود فکر کنید و آن را تا حد امکان توصیف کنید.
• آیا دوست دارید از ابتدا تا انتها زمان خود را روی چندین پروژه کار کنید یا فقط روی یک پروژه؟
• برای انجام فعالیت‌های خود کدام را ترجیح می‌دهید تخیل یا مشاهده؟
• دوست دارید چگونه ایده‌های خود را ضبط و ثبت کنید؟
• آیا نکته‌ای در روند کارتان هست که باعث در جا زدن شما شود؟ چه چیزی به شما کمک می‌کند تا دوباره شروع کنید؟
• دوست دارید به چه نوع موسیقی گوش دهید؟
• از کجا الهام می‌گیرید؟
• آیا عادت یا ذکر خاصی را دوست دارید که بخواهید قبل از شروع کار انجام دهید؟

منابع:

https://theartofeducation.edu/2018/09/19/how-to-help-students-uncover-their-creative-process/

http://psychlearningcurve.org/creative-teaching-and-teaching-creativity-how-to-foster-creativity-in-the-classroom/