سعاد | کالج آموزش آنلاین
آموزش مهارت‌های تفکر
معلمان حرفه‌ای می‌خواهند در راستای تدریس محتوای آموزشی خود مهارت‌های اساسی که برای پیشرفت در کار ریاضی الزامی است را به دانش‌آموزان آموزش دهند؛ ازجمله این مهارت‌های اساسی می‌توان به مهارت‌های تفکر، مهارت‌های حل مسئله، مهارت خودتنظیمی، فراشناخت… اشاره کرد. این معلمان از هر فرصتی برای پرورش و تقویت کلیدی‌ترین مهارت‌های تفکر یعنی تفکر خلاق و تفکر انتقادی استفاده می‌کنند.
تفکر ریاضی چیست و چگونه باید آن را آموزش داد؟ چه فضایی برای رشد این تفکر باید در کلاس مهیا کرد؟
یکی از اهداف آموزش ریاضی تقویت قدرت تفکر و استدلال است.
یکی از مشکلات در کار ریاضی عدم شناخت تفکر و اینکه یادگیری تفکر ریاضی چگونه اتفاق می‌افتد. تفکر ریاضی معنی تولیدی و زایشی دارد، تفکر ریاضی عمل فکر کردن است (تولیدی). محصول تفکر ریاضی، فکر ریاضی است. هر مطلب ریاضی که می‌خوانیم تا یاد بگیریم تفکر ریاضی انجام نداده‌ایم بلکه سعی در یادگرفتن فکر ریاضی فرد دیگری هستیم. تفکر ریاضی زمانی است که خودمان سعی در تولید علم کنیم نه اینکه فکر دیگران را یاد بگیریم. تفکر ریاضی نوعی تولید کردن است ولی فکر ریاضی نوعی مصرف کردن.
در هنگام خواندن فکر ریاضی دیگران تصمیم‌گیری انجام می‌شود و در اینجا مصرف‌کنندگی وجود دارد (مثلاً کدام راه‌حل را انتخاب کنیم).
قابلیت فهم مقولات ریاضی، داشتن ظرفیت استدلال (دلیل آوردن)، استنباط (فهمیدن)، استنتاج (نتیجه‌گیری) و شناخت روابط میان مفاهیم و مهارت‌های ریاضی است و از مشخصه‌هایی چون:
– منطقی و دقیق بودن
– شهودی و خلاق بودن (تصورات ذهنی)
– پویا و تغییرپذیر بودن
برخوردار است و با عنصر مهم تصمیم سازی (Decision Making) و تولید اندیشه در فعالیت‌های ریاضی آمیخته است.
ویژگی مهم تفکر ریاضی، تولید اندیشه است.
فکر ریاضی
محصول تفکر ریاضی افراد و پژوهشگران است که با عنصر تصمیم‌گیری (Decision Taking) در کار ریاضی آمیخته است.
در فکر ریاضی پرسشگری برای فهم است درحالی‌که در تفکر ریاضی پرسشگری برای خلق کردن است.
یک متفکر فردی است پرسشگر و مخاطره پذیر که همواره به دنبال یافتن ارتباطات میان اشیا است و اصولاً انسانی انعطاف‌پذیر و خلاق است. در مدل زیر مشخصه‌های به هم مرتبط یک متفکر ریاضی را مشاهده می‌کنیم:
تقویت تفکر ریاضی:
مدل کاوی (۱۹۹۵) به بیان راهکارهای مناسب و علمی برای تقویت
تفکر ریاضی می‌پردازد که مؤلفه‌های آن عبارت‌اند از:
– ایجاد فضای تفکر ریاضی (climate for thinking)
– تعامل (توانایی ایجاد ارتباط در درون ریاضی و برون آن) (Interaction)
– مهارت‌های تفکر (skills of thinking)
– فراشناخت (دانستن درباره دانستن)metacognition
(شناخت شناخت یعنی نسبت به کاری که انجام دادیم باید دفاع کنیم و از آن آگاهی داشته باشیم)
الگوی پیشنهادی آموزش ریاضیات برای توسعه تفکر ریاضی:
Fogarty & Bellanca الگویی با چارچوب زیر را برای آموزش ریاضی پیشنهاد می‌کنند تا فضای مناسب تفکر در کلاس به وجود آید:
-آموزش برای تفکر (Teaching for Thinking)؛
-آموزش تفکر (Teaching of Thinking)؛
-آموزش با تفکر (Teaching with Thinking)؛
-آموزش درباره تفکر (Teaching about Thinking)؛
آموزش برای تفکر (Teaching for Thinking)؛
یعنی ایجاد فضایی در کلاس ریاضی که در آن تنوع (فعالیت‌ها) پذیرفته و ارج نهاده شود و رشد جسارت و تهور در میان شاگردان تشویق شود. مثل حل یک مسئله با راه‌ها و روش‌های مختلف.
آموزش برای تفکر (Teaching for Thinking)؛
مهارت‌های تفکر
آموزش به‌گونه‌ای است که در آن استفاده از مهارت‌های تفکر مانند طوفان ذهنی یا بارش ذهنی (Brain Storming)، تفکر انتقادی، تفکر تصویری و … استفاده می‌شود.
بارش ذهنی همان عکس‌العمل سریع ذهن و فکر نسبت به یک موضوع است (حاضرجواب بودن).
آموزش با تفکر (Teaching with Thinking)؛
در این آموزش تعامل میان شاگردان از طریق تشکیل گروه‌های کاری در کلاس و بحث و گفتمان علمی مورد تأکید است.
آموزش درباره تفکر (Teaching about Thinking)؛
این آموزش شاگردان را کمک می‌کند تا درباره تفکر، شناخت و دانسته‌های خود تأمل و اندیشه نمایند یعنی ضمن آشنایی با استراتژی فراشناخت آن را در خصوص دانسته‌های خود و چگونگی درکشان به کار گیرد.
تفکر خلاق
سؤال محوری تفکر خلاق: آنچه باید (می‌تواند) باشد؟
خلاقیت، توانایی ایجاد ایده‌های تازه از طریق ترکیب، تغییر یا دوباره استفاده کردن از ایده‌های موجود است.
خلاقیت یک رویکرد است: توانایی پذیرفتن تغییر و تازگی، آمادگی بازی با ایده‌ها و امکانات، انعطاف‌پذیری در برابر دیدگاه‌ها درحالی‌که در جستجوی راه‌های اصلاح آن هستید.
مهارت‌های تفکر
تفکر در سطح برتر:
یعنی فکر کردن فراتر از به خاطر سپردن واقعیت‌ها و یا گفتن مطالب به کسی دقیقاً به همان شکل که به شما گفته‌شده است.
تفکر را به سطحی فراتر از بازگویی حقایق می‌رساند. برای این کار باید:
· حقایق را بفهمیم
· آن‌ها را به یکدیگر ارتباط دهیم
· آن‌ها را طبقه‌بندی کنیم
· به روشی تازه از آن‌ها استفاده کنیم
· برای مسائل راه‌حل تازه‌ای پیدا کنیم
تفکر در سطح برتر را می‌توان آموخت و با تمرین، مهارت‌های تفکر در سطح برتر را تقویت نمود.
شناخت موانع خلاقیت
· وای نه! یک مشکل دیگر!
· این مشکل حل نمی‌شود
· من هیچ کاری نمی‌توانم در رابطه با آن انجام دهم
· من خلاق نیستم
· این بچه‌گانه است
· مردم چه فکر می‌کنند
· ممکن است موفق نشوم.
اشتباهات اساسی درباره تفکر
· هر مشکل تنها یک راه‌حل دارد
· بهترین راه‌حل قبلاً کشف شده است
· راه‌حل‌ها پیچیده هستند
· خلاقیت ذاتی است نه اکتسابی
شناخت انسدادهای ذهنی برای خلاقیت
o پیش‌داوری
پیش‌داوری مانع از دیدن چیزهایی می‌شود که از پیش می‌دانستیم.
پیش‌داوری مانع از پذیرش تغییرات و پیشرفت‌ها می‌شود.
o تثبیت عملی
عادت به کلیشه‌ای دیدن و فکر کردن.
o خود را درمانده دیدن
بی‌انگیزه بودن، بی تعهد بودن، نبود اراده.
o انسداد روانشناسی
ایده‌های منزجرکننده گاهی بهترین راه‌حل‌ها هستند.
خصوصیات فرد خلاق
· کنجکاو
· در جستجوی حل مشکل
· آماده برای مبارزه‌طلبی
· خوش‌بین
· دارای قدرت تخیل
· دارای توانایی به تعلیق گذاشتن داوری
· دیدن مشکلات به‌عنوان فرصت
· جالب دیدن مشکلات
· پذیرای عاطفی مشکلات
· به مبارزه طلبیدن پیش‌فرض‌ها
· دارای پشتکار و سخت‌کوش
منبع:
اصول آموزش ریاضی. دکتر حسن علم‌الهدایی
